21 vjet nga Masakra e Dyzit

Në një të diel të zakonshme të 18 prillit të 1999-s, aq sa mund të quhet e tillë në rrethanat e luftës, që kishte shpërthyer anembanë Kosovës, fshati Dyz i Podujevës ndodhej në atë që njihet si, “qetësi para stuhisë”. Po vazhdonte jeta normalisht. Kjo qetësi nuk do të zgjaste shumë për fshatin e banorët e tij, por as për fshatrat përreth.

Ushtria Çlirimtare e Kosovës i kishte vendosur pikat në hyrje të fshatit, por ishte pozicionuar edhe në fshatrat e tjera të Gollakut. Sidoqoftë, kjo nuk do të mjaftonte të parandalonte atë që ndodhi më pas, atë që njihet si masakra më e madhe në rajonin e Llapit, Masakra e Dyzit.

Sot, pas 21 vjetëve nga kjo ngjarje makabre, dëshmitarët e kësaj masakre kujtojnë në mënyrë të detajuar atë që kishin përjetuar atë te diel të kobshme, në të cilën forcat ushtarake dhe paramilitare serbe depërtuan në fshat dhe kështu vranë, sulmuan, grabitën dhe torturuan fizikisht dhe psikikisht civilë (banorët e pambrojtur të fshatit). Nga ky sulm ndaj popullësisë civile ne fshatin Dyz të Podujevës mbetën të vrarë mbi 70 persona.

Në mëngjesin e asaj të diele, rreth orës 9:30, forcat paramilitare e ushtarake serbe e filluan bombardimin dhe granatimin e fshatit, më vonë edhe këmbësoria e forcave çetnike serbe depërtoi në fshat.

Muhamet Bajoku ishte vetëm 14 vjeç kur ai u bë dëshmitar i asaj qe ndodhi në fshatin Dyz atë ditë të 18 prillit. Ai rrëfen se si ekzekutoheshin para syve të tij familjarë dhe të afërm të tjerë.

“Atë ditë ne nuk vërejtëm asgjë të jashtëzakonëshme, po qëndronim në shtëpi, përfshirë edhe shtëpinë më poshtë, ku ishte vendosur baci Vesel (kushëriri i tij) ku së bashku ishin më shumë se 30 familjarë dhe mysafirë, përfshirë këtu fëmijë nga mosha 3-muajshe e deri te të moshuarit 83-vjeçarë, si dhe invalidë dhe njerëz të tjerë me probleme shëndetësore. Pasi filluan të dëgjohen të shtënat, baba del për të shikuar se a kanë dalë familjarët e tjerë. Kur vërejti se një pjesë e lagjes është rrethuar, vendos të kthehet që të na largojë nga aty, por posa del në rrugë, goditet nga një snajper në zemër, goditja ishte fatale”.

Bajoku ndër të tjera rrëfen per frikën dhe pamundësinë e tyre për t’u larguar nga shtëpia. Ai thotë se tmerri i vërtetë filloi kur forcat çetnike e paramilitare serbe hynë në oborrin e shtëpisë dhe filluan të gjuajnë me armë.

“Ata i urdhëruan të gjithë burrat e shtëpisë të dalin në oborr, pastaj nxjerrin edhe Axhin Vesel, të cilin e ekzekutuan para derës, e pas tij edhe axhin Rifat, të cilin e ekzekutuan në prani të grave e fëmijëve. Në këtë vend u ekzekutuan edhe Ferat Bajoku dhe Ragip Mulolli. Pastaj radha më erdhi mua (Muhametit) ku me urdhëruan te ngrihem në këmbë dhe filluan të ushtrojnë dhunë mbi mu, deri në alivanosje. Më pas, tytën e automatikut ma futën në gojë, aty unë, një fëmijë 14-vjeçar, përballë dhjetra ushtarëve të armatosur duke pritur ekzekutimin tim në prani të nënës. Për fatin tim të mirë, në mes eprorëve filloi një zënkë per komandim dhe kështu më kthejnë në dhomë dhe urdhërojnë nënën time në gjuhën serbe “Ikni nga këtu dhe shkoni në Shqipëri, këtu është Serbi”. Kufomat mbetën të pavarrosura deri pas përfundimit të ofensivës serbe. Më pas, popullësia e mbetur në male kishte filluar të kthehej në shtëpitë e tyre dhe i varrosën trupat e pajetë të të vrarëve”, rrëfen ai.

Rrëfimi i Bajokut e dëshmon vetëm për një nga shumë ngjarjet e tmerrshme, të cilat i përjetuan banorët e rajonit të Gollakut. Shumë familje i humbën më të dashurit e tyre në këtë masakër. Familje të tilla janë familjet Bajoku, Berisha, Mustafa, Bajrami, Veliu, Shabani, Rama, Llapashtica, Hasani, Podvorica, Asllani, Rexhepi, Xhemajli, Mulolli, Mehanja, Retkoceri, Islami, Topanica, Rrustemi. Më vonë, gjatë atij viti, trupat e të vrarëve në Masakrën e Dyzit u rivarrosën në fshatin Dyz. Më 2013 u rregulluan kompleksi memorial dhe varrezat e dëshmorëve në Dyz.

Sot, 21 vjet më vonë, kujtohen të gjithë ata njerëz që u vranë në oborret e tyre, të pambrojtur dhe të paarmatosur. Të gjithë ata që u flijuan duke refuzuar të braktisin pragjet e shtëpive të tyre. Sot kujtohen të gjithë ata burra, gra dhe fëmijë, të cilët nuk bënë gjë të keqe, veçse jetuan duke mos e cenuar askënd. Kjo datë duhet të shërbejë jo vetëm si përkujtim për ata që nuk janë më, por edhe si rikujtim i së kaluarës, asaj se çfarë është dashur të sakrifikohet për të jetuar sot të lirë.

Krimet e luftës nuk parashkruhen, nuk vjetërsohen, nuk kanë afat kufizimi. Ato mund të ndiqen penalisht dhe të gjykohen, pavarësisht sa kohë ka kaluar nga kryerja e tyre. Ky fakt duhet të na shërbejë ne si vend që në nivel institucional t’i rrisim përpjekjet që te vihet drejtësia në vend. Të vihet drejtësia për ata që u vranë, masakruan, torturuan, dhunuan dhe iu nënshtruan trajtimeve çnjerëzore. Të vihet drejtësi edhe për ata që lanë pas, familjarët dhe të afërmit e tyre.

*Andronika Bejta dhe Blerta Ajvazi janë studente të Departamentit të Gazetarisë në UP.